Ο κόσμος αλλάζει δραματικά και γρήγορα, με μία αναπνοή. Δεν είναι ώρα για αναλύσεις, σεναριολογία αλλά για δράση και να κοιτάξουμε εμπρός. Λένε (και ίσως είναι αλήθεια) ότι στη μετάβαση αυτή μπορεί να “χαθούν 2 γενιές”, γιατί εκπαιδεύτηκαν και προετοιμάστηκαν για ένα μοντέλο κοινωνίας και αγοράς που δεν θα υπάρχει, όπως το ξέραμε.
Δεν ξέρω πόσο πιο δυνατά να το πω: δεν υπάρχει χρόνος! Οτι κι αν κάνει ο καθένας μας, από περίπτερο μέχρι μηχανικός αεροσκαφών πρέπει να δρούμε συνεχώς ψυχολογικά εξοικειωμένοι με την ΑΛΛΑΓΗ ...σαν να ακολουθούμε 3 βήματα. Βημα-1: συντήρηση σε ότι κάνουμε, όσο καλύτερα και πιο έξυπνα μπορούμε (διάρκεια περιόδου έως 2 χρόνια) …Βήμα-2: σκεφτόμαστε επιλογές, ρωτάμε, ψάχνουμε, συζητούμε, μαθαίνουμε προετοιμάζοντας εμάς και τους δικούς μας για καλύτερες επιλογές, αλλαγή δουλειάς, startups, κλπ (πρόκειται για κατεξοχήν ψυχολογικό στάδιο, είναι η εξοικείωση με την πραγματικότητα). Βήμα-3: υλοποίηση της αλλαγής που σκεφτόμαστε (π.χ. να σπουδάσω κάτι καινούργιο, να παω σε άλλη χώρα, να φτιάξω το startup κλπ)
Στα επόμενα 10 χρόνια η κατεστημένη λογική “δεν αλλάζω την Ελλάδα" και τα συνδεόμενα concepts όπως ‘σίγουρη δουλειά’, ‘fringe benefits’ δεν θα υπάρχουν και θα γίνουμε λίγο πιο παγκόσμιοι πολίτες. Γιατί όλοι πρέπει να μπούμε σε αυτό το mindset; Θα σας απαντήσω με πραγματικά παραδείγματα από το περιβάλλον μου. Συνάδελφος πηγαίνει στο Οσλο επειδή “πληρώνει καλά”. Φίλος φεύγει από τη Σουηδία με προορισμό τη Γερμανία για να εργαστεί στην εταιρία που ονειρευόταν. Νέος 30 πηγαίνει στις ΗΠΑ και αλλάζει αντικείμενο για να αντέξει ως “προϊόν” στα επόμενα 20 χρόνια. Γνωστός μου επιστρέφει στο χωριό και θα ασχοληθεί με την εξαγωγή αγροτικών προϊόντων. Πρόκειται για μια τεράστια αλλαγή, την οποία κανείς δε συζητά πραγματικά (ψυχολογικά, με Ιδέες, σε νέους χώρους). Συμφωνώ ότι μας βρήκε όλους απροετοίμαστους αλλά τώρα πρέπει να προσπαθήσουμε.
Πρόσφατα σε ένα συνέδριο που πήρα μέρος, πρότεινα στο ακροατήριο να κάνουμε συζήτηση για τάσεις και το Μέλλον, αντί να δείξω βαρετά PowerPoint slides. Εμεινα άναυδος από τις εύστοχες ερωτήσεις και σε πολλές δεν είχα ικανές απαντήσεις. Τώρα που τις σκέφτηκα καλύτερα, απαντώ σε κάποιες από αυτές για όλους εμάς, χρησιμοποιώντας όσα διαθέσιμα στοιχεία παρακολουθώ. Πιστέψτε με, έχουν πολλή σχέση με τα startups και το business making, γιατί αφορούν εμάς στο μέλλον και το τι πρέπει να κάνουμε;
Θα είμαστε φτωχότεροι; Νομίζω ότι οι περισσότεροι από εμάς θα ζούμε με αρκετά λιγότερα (σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο). Θα πρέπει να μάθουμε σε αυτό, να κάνουμε προσεκτικές επιλογές μέχρι να ξαναστηθούν οι (αλλαγμένες) αγορές. Θα μεγαλώνουμε τα παιδιά μας και από μία ηλικία και μετά θα δραστηριοποιούνται σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν λαοί που είναι τυχεροί, επειδή εκπαιδεύτηκαν σε πιο ‘μάχιμα’ πρότυπα συμπεριφοράς. Αλλά νομίζω ότι η ερώτηση είναι βγαλμένη από το ‘παλιό μοντέλο κατανάλωσης’, ενώ η σωστή θα ήταν “θα είμαστε πιο καλά, πιο ευτυχισμένοι;”
Που θα βρίσκουμε δουλειές στα επόμενα χρόνια; Χωρίς να είμαι προφήτης νομίζω ότι θα “πηγαίνουμε εμείς στη δουλειά και δεν θα περιμένουμε να μας έρθει” και μάλιστα είναι πιθανό να μονιμοποιηθεί ένα περιστασιακό κίνημα μετανάστευσης εργασίας.
Τι πρέπει να σπουδάσει κάποιος; Το μοντέλο εκπαίδευσης είναι παρωχημένο και αργεί να ακολουθήσει τις εξελίξεις. Φοράμε σε κάποιον ένα κοστούμι για 30 χρόνια, χωρίς να ξέρουμε πως θα είναι τα επόμενα 5!!! Ηρθε η ώρα να παραδεχτούμε ότι η δια βίου εκπαίδευση, επιμόρφωση και η αλλαγή αντικειμένων ανά 5ετία επιμόρφωσης είναι το επόμενο στοίχημά μας. Επίσης τα μοντέλα υπηρεσιών και startups που θα δημιουργηθούν, θα καλύπτουν κενά γνώσης σε πολύ ειδικές ομάδες, ηλικιακά, γεωγραφικά και βάσει αντικειμένου.
Θα υπάρχουν δουλειές; Θα υπάρχουν στο Μέλλον τόσες δουλειές όσες υπήρχαν στο παρελθόν, αλλά θα γίνει τεράστιο shift σε ειδικότητες που θα υπαγορεύσει η νέα επιχειρηματικότητα και επίσης (κάποια στιγμή) το σύστημα εκπαίδευσης. Στη δύσκολη μετάβαση των επόμενων 10 ετών, πιστεύω ότι ένα 10-15% (ας πούμε σε παγκόσμιο μέσο όρο) θα δυσκολεύεται να βρει δουλειά στους χώρους που είχαμε, γνωρίζαμε και δουλεύαμε. Φαίνεται ότι οι BRICS θα απορροφούν όλο και περισσότερο εργατικό και επιστημονικό δυναμικό και θα δημιουργούν προστιθέμενης αξίας επιχειρηματικές συνεργασίες. Βλέπετε, βιάζονται να μάθουν, να παράγουν περισσότερο, και να ανεβάσουν τους δικούς τους δείκτες ποιότητας ζωής.
Πως να επιχειρήσεις σε μια χώρα σαν την Ελλάδα; Ποτέ μα ποτέ η επιχειρηματικότητα δεν ήταν στρωμένος δρόμος με δάφνες, επειδή το κέρδος είναι ενοχοποιημένο και επειδή εκατομμύρια ανθρώπων ζούσαν από έτοιμα, κρατικά μοντέλα. Ναι, ακόμη και στην Ελλάδα μπορείς να επιχειρήσεις και να κερδίσεις και να δημιουργήσεις, αν πάψεις να βλέπεις την εσωτερική αγορά. Το πρόβλημα της Ελλάδας και των startups δεν είναι οι φόροι, τα εμπόδια, το περιβάλλον (μόνο). Είναι κυρίως ότι η επιχειρηματική δράση δεν έχει παγκόσμιο ορίζοντα, άρα δεν διεκδικεί όγκους πωλήσεων και πελατών από ένα μεγαλύτερο ‘pool’. Η χώρα είναι φοβική και οι επιχειρήσεις της (θα έλεγα και η οικονομία της) εκ πεποιθήσεως “κλειστή”.
Θα υπάρχουν ασφάλειες για τον πολίτη; Ακόμη και μία θέση εργασίας θα συνεχίσει να είναι απόλυτα κρίσιμο μέγεθος στις βιομηχανικές και στις αστικές περιοχές (post-industrial urbanized society). Είμαστε πολλοί, όλοι κάνουμε τα ίδια και μυρίζομαι ότι δεν θα είναι μόνο οι φόροι το πρόβλημά μας, αλλά η αποφυγή ειδικών κοινωνικών προβλημάτων. Οι κοινωνίες θα κάνουν οτιδήποτε είναι δυνατό για να φέρουν ανάπτυξη, αλλά προβλέπεται ότι θα επενδύουν με επιλεκτικότητα και αυστηρότατη απαίτηση αποτελεσμάτων. Παράλληλα, όμως οι πολίτες πρέπει να αλλάξουν. Χρήμα θα πηγαίνει εκεί που πιάνει τόπο για 5 χρόνια και στη συνέχεια επανεξέταση. Τα κράτη θα τυπώνουν και θα επενδύουν χρήμα (νομίζω), αλλά μόνο για να χρηματοδοτήσουν δράσεις και αγορές με μελετημένα εκτιμώμενο καλό αποτέλεσμα... Για αυτο τις προάλλες μιλώντας σε ένα φίλο του είπα “αφού έχεις τη δυνατότητα, σπούδασε για 1 χρόνο κάτι ώστε να αλλάξεις ρότα και positioning”. Τώρα αν με το ασφάλειες, εννοούμε σύνταξη, κοινωνική προστασία ...εδώ νομίζω υπάρχει μεγάλο challenge, σημαντικό ερωτηματικό. Είναι σίγουρο ότι νέες επιχειρήσεις θα κληθούν να καλύψουν κενά παρεχόμενων κοινωνικών υπηρεσιών.
Θα γίνονται δημόσιες επενδύσεις; Βεβαιότατα, αλλά θα είναι επιλεκτικές και μόνο αν επιστρέφουν πλούτο με διαφάνεια και τιμιότητα για το σύνολο, στις βασικές κοινωνικές διαστάσεις. Το ‘δανεικό’ χρήμα δημιουργεί διάθεση ‘επέκτασης’ σε όποιον το αποκτά και το κόστος του είναι διπλάσιο. Το να τυπώνεις χρήμα είναι μεταφορά πλούτου, που δεν έχεις και ακόμη κι αν το κάνεις καταλήγει σε προβλήματα.
Θα γίνει τελικά καλύτερο, θα αλλάξει το κράτος στην Ελλάδα; Πραγματικά, δεν μπορώ ούτε εκτίμηση να κάνω.
Γιατί ξαφνικά τους έπιασε όλους ...κάτι με το Περιβάλλον; Από τα λίγα που έχω διαβάσει, τη ‘βγάζουμε καθαρή’ έως το 2040. Είναι πολύ σοβαρά τα πράγματα. Για τις επόμενες δύο γενιές η μέση θερμοκρασία – από την κλιματική αλλαγή που δημιουργούμε εμείς – θα ανέβει τουλάχιστον 2.8°C με αποτέλεσμα χειρότερες συνθήκες διαβίωσης, μεγαλύτερη σπατάλη ενεργειακών πόρων, μεγαλύτερα δημόσια και ιδιωτικά έξοδα. Για αυτό είναι υποχρεωτικό να πάμε σε νέα μοντέλα διαχείρισης των πόλεων, απορριμμάτων, υπηρεσιών, συστημάτων μεταφοράς και χρήσης υποδομών ICT παντού. Υπάρχει αρκετή βιβλιογραφία τι σημαίνει +2°C (ξηρασίες, δυνατοί άνεμοι, λιώσιμο πάγων, περισσότερα οξέα, ποσότητες φαγητού κλπ κλπ). Για να παρηγορηθούμε λίγο οι ΗΠΑ και η Κίνα θα ταλαιπωρηθούν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή, γιατί του “δίνουν και καταλαβαίνει” (σε λάθος πρακτικές).
Θα είναι πιο ακριβή η ενέργεια; Ναι, ίσως και έως +30%. Το Institute for Energy Research (IER) στις ΗΠΑ εκτίμησε το μερίδιο ενέργειας στο ΑΕΠ της τεράστιας αυτής χώρας. Το 2005 περίπου το 8% ήταν για προμήθεια ενέργειας (δηλαδή περίπου το 8% του εργατικού και φυσικού κεφαλαίου χρησιμοποιήθηκε για να έχουν ενέργεια).
Πως θα αντέξουν οι νέες γενιές τα χρέη των παλαιότερων; Δεν πιστεύω ότι θα τα αντέξουν και είμαι βέβαιος ότι θα αναζητηθούν παγκόσμια λύσεις, μιας και η υποτίμηση χωρών και αγορών έχει ήδη ξεκινήσει. Σήμερα πάει προς τη σύνταξη η γενιά που δημιούργησε τα μεγαλύτερα χρέη σε όλα τα κράτη, χωρίς υγιή χρηματοδότηση των δικών τους pension funds… Ακολουθεί η γενιά που με ένα στεγαστικό και δώρο γάμου αυτοκίνητο, συνέχιζε να υπερδιπλασιάζει τα δημόσια χρέη. Τα παιδιά αυτών δεν θα αντέξουν τα χρέη. Κάτι πρέπει να γίνει, έτσι αισθάνομαι
Ισως σας φαίνονται λίγο ασύνδετες οι απαντήσεις μου από τα startups, αλλά αντίθετα νομίζω ότι τα αφορούν ως πλαίσιο και εξέλιξη. Στο κάτω-κάτω το σημαντικότερο, ακόμη και πριν από την ιδέα startup, είναι η ψυχολογική και γνωστική μας προετοιμασία στις δυσκολίες της εποχής. Αφήστε δε, που σε ότι ανέφερα πιο πάνω υπάρχουν εξαιρετικά startup opportunities…. Εσείς τι λέτε;
Τάσος, stay tuned!
Σχόλια