e-Διαφάνεια.

Εν μέσω σκανδάλων Βατοπεδίου και Siemens και ενόψει Ευρωεκλογών, το θέμα της διαφθοράς απασχολεί τον μέσο Έλληνα περισσότερο από ποτέ. Η διαφθορά φαίνεται ότι διαπερνά κόμματα και συστήματα (off-line) διακυβέρνησης, πρόσωπα και εποχές. Ο πολίτης νιώθει αποκαρδιωμένος και σε αδιέξοδο. Η άποψη «όλοι ίδιοι είναι» διατρέχει την ελληνική κοινωνία, με καταστροφικά όμως αποτελέσματα. Πράγματι, αν αυτή η παραδοχή συνδυαστεί με την, παραδοσιακή ελληνική, μοιρολατρία, τότε οδηγούμαστε σε ατραπούς παθητικής αποδοχής ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει, τίποτα δεν αλλάζει, και ότι είμαστε εσαεί καταδικασμένοι να ψηφίζουμε ανθρώπους που αμέσως με την εκλογή τους μας απογοητεύουν.

Και όμως υπάρχει λύση: η (καθολική) χρήση της τεχνολογίας, και μάλιστα της πληροφορικής στον δημόσιο τομέα. E-Διαφάνεια για την πάταξη της, παραδοσιακής, διαφθοράς.

Η διαφθορά θριαμβεύει εκεί όπου ο ανθρώπινος παράγοντας μπορεί ανεξέλεγκτα να κάμψει διαδικασίες. Κάθε φορά που κάποιος πολίτης ενδιαφέρεται να «κάμψει» διοικητική διαδικασία υπέρ του και είναι προετοιμασμένος να πληρώσει γι αυτό, θα βρίσκεται πάντα κάποιος άλλος (πολιτικός, δημόσιος υπάλληλος ή τρίτος) που θα είναι σε θέση να τον «βοηθήσει». Η τάση αυτή είναι ανθρώπινη, είναι επομένως λάθος να επικεντρώνουμε στην καταπολέμησή της. Μόνη λύση είναι να θωρακίσουμε τις διαδικασίες, ώστε να κάμπτονται κατά το δυνατό δύσκολα.

Η καλύτερη λύση για την θωράκιση των διαδικασιών είναι η «ψηφιοποίησή» τους. Ζητούμενο είναι η ελαχιστοποίηση ή και η πλήρης αφαίρεση της ανθρώπινης επαφής. Η εξάλειψη του γκισέ (πάνω ή κάτω από τον οποίον γίνονται οι συναλλαγές). Η καθολικοποίηση, με άλλα λόγια, διαδικασιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.

Όσο περισσότερο αυτοματοποιούνται οι διαδικασίες και βγαίνουν on-line τόσο πιο δύσκολο είναι να «καμφθούν» παρανόμως. Πράγματι, αν άδειες πολεοδομίας αυτοματοποιηθούν (ή έστω απο-προσωποποιηθούν), αν δηλαδή οι αιτήσεις υποβάλλονται ηλεκτρονικά, εξετάζονται από «απρόσωπους» δημόσιους υπάλληλους, και οι απαντήσεις έρχονται ηλεκτρονικά, τότε το περιθώριο για μη θεσμικές «συνεννοήσεις» εξαλείφεται. Το ίδιο με τους φορολογικούς ελέγχους, εφόσον τα στοιχεία και τα τιμολόγια κάθε επιχείρησης είναι ήδη ηλεκτρονικά και προσβάσιμα από «απρόσωπους» ελεγκτές.

Το ίδιο όμως ισχύει και σε πιο σύνθετες περιπτώσεις. Αν οι προμήθειες του Δημοσίου (περιλαμβανομένων των εταιρειών που ελέγχει) γίνουν επιτέλους ηλεκτρονικά και on-line, τότε τα περιθώρια για «παρασπονδίες» περιορίζονται αισθητά. Ομοίως, αν κάθε οργανισμός του Δημοσίου υποχρεούται σε πλήρη e-Διαφάνεια, δηλαδή σε δημοσίευση όλων (μα όλων) των στοιχείων του (προμήθειες, αποφάσεις, συμβάσεις με προμηθευτές κοκ.) στον Διαδικτυακό του Τόπο, τότε και πάλι τα περιθώρια για «μυστικές» συναλλαγές θα περιορίζονταν σημαντικά.

Η καθολική, υποχρεωτική, δια νόμου χρήση εφαρμογών e-government σε όλη την ελληνική Δημόσια Διοίκηση αποτελεί την μόνη απάντηση στα κατά καιρούς φαινόμενα κακοδιαχείρησης που την ταλαιπωρούν. Σε συνθήκες μάλιστα κρατικής οικονομίας, όπως αυτή της Ελλάδας, τα φαινόμενα αυτά ταλαιπωρούν όλη την κοινωνία.

Αντίστοιχη, κάπως, λύση είχε επιχειρηθεί παλαιότερα να δοθεί με τα ΚΕΠ. Τα ΚΕΠ στην ουσία αποτελούν ρεαλιστική και θαρραλέα παραδοχή ήττας: η ελληνική Δημόσια Διοίκηση παραδέχτηκε ότι συναλλαγές της με τον πολίτη ήταν στην πράξη αδύνατες για τους εσωτερικούς δικούς της λόγους, και έτσι τοποθέτησε ένα ενδιάμεσο επίπεδο επαφής, αυτό των ΚΕΠ. Τα ΚΕΠ είναι «βιτρίνα» (μια «ακριβή υπηρεσία κούριερ» τα είχαν κάποτε χαρακτηρίσει). Ο πολίτης πηγαίνει σε αυτά και υποβάλλει την αίτησή του, και από αυτά λαμβάνει το πιστοποιητικό. Τι γίνεται πίσω από τη «βιτρίνα» για να εκδοθεί το πιστοποιητικό αυτό, είναι θέμα της Δημόσιας Διοίκησης. Με άλλα λόγια, τα ΚΕΠ δεν λύνουν το πρόβλημα «προς τα μέσα» αλλά «προς τα έξω». Αυτά τα πράγματα όμως είναι γνωστά και έχουν ήδη συζητηθεί. Τα ΚΕΠ, όταν εγκαθιδρύθηκαν στη συνείδηση του πολίτη και της Δημόσιας Διοίκησης, προτάθηκαν και ως, off-line, λύση για την πάταξη της διαφθοράς με τον ίδιο περίπου τρόπο που προτείνεται εδώ (e-Διαφάνεια): ο πολίτης θα υπέβαλλε σε αυτά το αίτημά του για έκδοση πχ. πολεοδομικής άδειας ή άδειας λειτουργίας καταστήματος και τα ΚΕΠ (όχι δηλαδή απευθείας ο αρμόδιος δημόσιος υπάλληλος) θα μεριμνούσαν για την διεκπεραίωσή του. Η πρόταση αυτή φαίνεται πως για την ώρα έχει ατονήσει.

Το βασικό βέβαια πρόβλημα της καθολικοποίησης e-government εφαρμογών στην Ελλάδα είναι ότι η χρήση τους προϋποθέτει ότι υπάρχουν ήδη καταγεγραμμένες και συμφωνημένες διαδικασίες και αρμοδιότητες. Αν δηλαδή θέλουμε να εκδίδουμε άδειες λειτουργίας καταστημάτων on-line πρέπει να έχουμε συμφωνήσει ποια είναι η διαδικασία αυτή off-line, έστω σε ένα κομμάτι χαρτί. Ποιοι είναι οι αρμόδιοι φορείς (νομαρχίες, πυροσβεστική κοκ.) και ποια η διαδικασία, για κάθε νομαρχία και για κάθε Δήμο της χώρας. Το ίδιο πχ. και για την έκδοση κάποιου φορολογικού πιστοποιητικού. Αυτό όμως είναι αδύνατο στην Ελλάδα σήμερα. Δεν υπάρχει πουθενά, ούτε σε χαρτί, επίσημη και καθολικά αποδεκτή καταγραφή αρμοδιοτήτων και διαδικασιών για κάθε μια υπηρεσία που παρέχει η Δημόσια Διοίκηση. Τι να μηχανοργανώσουμε επομένως έτσι;

Η e-Διαφάνεια, η καθολική δηλαδή χρήση εφαρμογών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και η εξαφάνιση του «γκισέ» και των «ωρών κοινού» από όλες τις Δημόσιες Υπηρεσίες,  παρέχει αφενός διαδικασίες αυτοματοποιημένες που δύσκολα «κάμπτονται» έναντι (μικρο-)αμοιβής και αφετέρου δυνατότητες αποτελεσματικού (ή έστω αποτελεσματικότερου) ελέγχου. Προϋποθέτει όμως την οριστικοποίηση και καταγραφή αρμοδιοτήτων και διαδικασιών, ακόμα και σε ένα κομμάτι χαρτί, πράγμα αδιανόητο στην Ελλάδα σήμερα. Αν όμως κάποια στιγμή δεν ξεκινήσουμε με την ψηφιακή μεταρρύθμιση, πιθανότατα θα συνεχίσουμε να απογοητευόμαστε και να μιλάμε για τη διαφθορά και στο μέλλον, ανεξαρτήτως πολιτικής ηγεσίας και κοινωνικών συνθηκών.