Όσοι διαβάσουν ένα άλλο κείμενο που έγραψα αυτή την εβδομάδα ίσως βρουν το τελείωμά του υπερβολικά Πολυαννικό: κανείς δεν αμφισβητεί τις τεράστιες αλλαγές που έφερε και εξακολουθεί να φέρνει το Internet στη ζωή όλων μας –και μάλλον πολύ σύντομα και στη ζωή πληθυσμών που προς το παρόν είναι αποκομμένοι από αυτό (μια από τις μεγαλύτερες ειδήσεις στην Ιαπωνία τις τελευταίες ημέρες ήταν αυτή για το συνέδριο TICAD που πραγματοποιήθηκε στην Κένυα και είχε ως αντικείμενο την ανάπτυξη της Αφρικανικής Ηπείρου) όμως το μέλλον δε διαγράφεται απολύτως ρόδινο, έτσι δεν είναι; Όποιος αμφιβάλλει, δεν έχει παρά να ρίξει μια ματιά στο άρθρο του καθηγητή ιστορίας και συγγραφέα του “Sapiens: A Brief History of Humankind”, Γιουβάλ Νόα Χαράρι στους “Financial Times” της προηγούμενης Παρασκευής.
Ο ιστορικός από το Ισραήλ βάζει στο στόχαστρό του τα “big data” και τις εταιρείες που τα αξιοποιούν. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι κατά την εκτίμησή του, οι θρησκείες που προηγήθηκαν της Αναγέννησης, ο ανθρωπισμός που τη χαρακτήρισε και η έλευση των “μεγάλων δεδομένων” βρίσκονται στο ίδιο συνεχές –φτάνει μάλιστα σε σημείο να μιλάει για ένα άτυπο κίνημα για το οποίο εισάγει τον όρο “Dataism” και το οποίο, εκτιμά, θα καταργήσει σιγά-σιγά την ελεύθερη βούληση των ανθρώπων. Ακούγεται δυστοπικό –και είναι- όμως καθώς αντλεί επιχειρήματα από την πραγματικότητα που ζούμε και τις ήδη υπάρχουσες εφαρμογές των “big data” στην καθημερινή μας ζωή, είναι κάπως δύσκολο να απορρίψει κανείς τη θέση του 100%.
Ξεκινώντας από την επιστημονική υπόθεση ότι έτσι κι αλλιώς αυτό που αποκαλούμε “ελεύθερη βούληση” δεν είναι παρά προϊόν επεξεργασίας που γίνεται στον εγκέφαλό μας μετά από αμέτρητους αιώνες εξέλιξης και με απώτερο στόχο την επιβίωσή μας, καταλήγει στο ότι ένα υπέρ-σύστημα το οποίο έχει όλες τις δυνατές πληροφορίες για μας, μπορεί να μας παρουσιάσει αντίστοιχες προτάσεις αν του το ζητήσουμε (και ενίοτε χωρίς να το κάνουμε: βλ. τις προτάσεις της Amazon σχετικά με το τι μπορεί να μας ενδιαφέρει να αγοράσουμε). Και είναι πολύ πιθανό να αποδεχτούμε τις προτάσεις αυτές γιατί, ακόμα και αν δεν είναι οι καλύτερες δυνατές, είναι “γενικά καλύτερες από αυτές που θα σκεφτόμασταν οι ίδιοι”.
Είναι εύκολο να αντιδράσει κανείς συναισθηματικά στην ιδέα του καθηγητή Χαράρι. Όμως ταυτόχρονα είναι δύσκολο αν παρακάμψει κανείς το βασικό του επιχείρημα –ότι δηλαδή οι άνθρωποι θα θυσιάσουν στον βωμό των “big data” την ατομικότητά τους επειδή στην ουσία, ελάχιστα ασχολούνται με το να γνωρίσουν τον εαυτό τους- βλέποντας τον Ντόναλντ Τραμπ να διεκδικεί την προεδρία των ΗΠΑ. Ή, για να έρθουμε στα καθ' ημάς, βλέποντας κάποιον ένα κοινό έστω και 400 ατόμων να ακούει κάποιον να υπόσχεται ότι θα “πληρώσει τα χρέη στην εφορία όλων των Ελλήνων”.
Προσωπικά δεν πιστεύω ότι τόσο αποτελεσματικοί μηχανισμοί δεδομένων θα αργήσουν να εμφανιστούν, ούτε ότι μια μεγάλη μερίδα του παγκόσμιου πληθυσμού θα δεχτεί να τους παραχωρήσει ορισμένες αποφάσεις της. Η διαφορά είναι –και είναι νομίζω ουσιώδης- ότι οι μηχανισμοί αυτοί δε θα προέρχονται από μια, απόλυτη πηγή η οποία θα προσδοκά στον καθολικό έλεγχο της ανθρωπότητας, στοιχείο αναγκαίο για όλα τα δυστοπικά σενάρια που έχει γεννήσει η λογοτεχνία. Στο μέτρο που το σύστημα θα συνεχίσει να λειτουργεί όπως σήμερα, με εταιρείες να συνυπάρχουν με κυβερνήσεις και με τη ροή των πληροφοριών να είναι ανοιχτή (επειδή είναι αδύνατον να κλείσει εντελώς) ακόμα και σε χώρες με απολυταρχικά καθεστώτα, βλέπω πολύ δύσκολη τη δημιουργία ενός πραγματικού Μεγάλου Αδελφού –οτιδήποτε λιγότερο από αυτό, έχουμε τη δυνατότητα να το αντιμετωπίσουμε...
Σχόλια